ید (Iodine) یک ماده معدنی ضروری برای ساخت هورمون‌های تیروئید می‌باشد. به نقش غده تیروئید و هورمون‌های آن در بدن، در مقاله دیگری در همین شماره از مجله اشاره شده است، لذا در این مقاله به منابع غذایی حاوی ید و عوارض کمبود آن می‌پردازیم.
منابع غذایی حاوی ید: جلبک دریایی (Seaweed) بیشتر از هر ماده غذایی دیگری دارای ید می‌باشد، به طوری که یک گرم از آن می‌تواند بیش از چندین برابر نیاز روزانه انسان را برآورده سازد. از دیگر منابع غنی ید می‌توان به ترتیب از ماهی کاد (Cod)، ماست ساده (plain)، شیر، پنیر، تخم مرغ، میگو و سایر غذاهای دریایی نام برد. منابع گیاهی دارای مقادیر کمتری ید می‌باشند. به علت اهمیت ید در رژیم غذایی، این ماده نه تنها به نمک طعام افزوده می‌شود (نمک ید دار)، بلکه به مواد غذایی دیگری مانند نان، ماکارونی و سریال صبحانه نیز اضافه می‌گردد. بیشتر ید اضافی موجود در رژیم روزانه، در غده تیروئید ذخیره می‌گردد. در صورت عدم دریافت ید کافی، این ذخیره می‌تواند تا چندین ماه نیاز بدن را تامین نماید، ولی پس از آن علائم کمبود ید ظاهر می‌گردند.
میزان ید مورد نیاز روزانه: این نیاز بر اساس سن متفاوت است، ولی به طور کلی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم متغیر است. نیاز هر دو جنس به ید یکسان می‌باشد، ولی نیاز زنان در زمان حاملگی حدود ۲۲۰ میکروگرم و در زمان شیردهی بیشتر و در حدود ۲۹۰ میکروگرم در روز می‌باشد. اغلب افراد در ایالات متحده، مقادیر کافی ید را در رژیم روزانه خود دریافت می‌نمایند و در نتیجه نیازی به دریافت ترکیبات مکمل ندارند. برای دریافت ید مورد نیاز روزانه تنها کافیست ترکیبی از منابع غذایی ذکرشده در بالا را به صورت روزانه مصرف نمود.
عوارض کمبود ید: کمبود ید در دوران حاملگی باعث اختلال در رشد و تکامل جنین می‌گردد و متاسفانه کمبود ید، شایع ترین علت تولد کودکان با عقب افتادگی ذهنی (Mental Retardation) در جهان است که به سادگی قابل پیشگیری می‌باشد. کمبود این ماده در دوران نوزادی و کودکی نیز باعث اختلالات رشد و تکامل می‌گردد. در سنین بالاتر، کمبود ید باعث بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید و برجستگی آن در ناحیه جلوی گردن می‌شود که به آن گواتر (Goiter) می‌گویند. بزرگ شدن غده تیروئید (بر اثر کمبود ید) به این علت صورت می‌گیرد که با افزایش میزان خونی که از این غده می‌گذرد، کمبود ید را جبران نماید. در صورت ادامه کمبود ید، فرد دچار کم کاری غده تیروئید یا Hypothyroidism می‌شود.
گروه‌هایی که بیشتر در خطر کمبود ید هستند: بیشتر ذخیره ید در کره زمین در اقیانوس‌ها می‌باشد و میزان کمی‌از آن در خاک یافت می‌شود. از سوی دیگر هر چه از اقیانوس‌ها دور می‌شویم، میزان ید موجود در خاک کمتر نیز می‌گردد. از این رو گیاهانی که در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند، دارای مقادیر ناچیزی از ید می‌باشند و افراد ساکن در این مناطق در معرض خطر کمبود ید هستند. به همین دلیل، بالاترین میزان کمبود ید در جهان در افراد ساکن در رشته کوههای هیمالیا، آلپ وآند دیده می‌شود. خوشبختانه با اجرای برنامه‌های ملی افزودن ید به نمک و غذاها، کمبود ید در آمریکا به ندرت دیده می‌شود، ولی هنوز حدود بیش از دو میلیارد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که کمبود ید در آن مناطق شایع است. این افراد باید حتما از نمک یددار و یا غذاهای حاوی ید کافی استفاده نمایند، تا از خطر کمبود ید در امان بمانند. زنان حامله نیز باید مقادیر کافی ید را در رژیم روزانه خود دریافت کنند.
مصرف بیش از حد ید: مصرف بیش از حد ید (مانند کمبود آن) می‌تواند باعث گواتر و به دنبال آن کم کاری غده تیروئید یا Hypothyroidism گردد. علت این است که مصرف بیش از حد ید باعث افزایش ترشح هورمون محرک غده تیروئید یا TSH (Thyroid Stimulating Hormone)، کاهش تولید هورمون‌های تیروئید و ایجاد گواتر می‌شود. برای افرادی که به دلیل کمبود شدید ید برایشان داروهای حاوی ید تجویز می‌گردد، خطر مسمومیت با ید وجود دارد. علائم مسمومیت به شکل سوزش دهان، گلو ومعده، تب، حالت تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکمی، نبض ضعیف و در موارد شدیدتر رفتن به حالت کما می‌باشد.
به طور خلاصه توصیه می‌گردد که ید مورد نیاز بدن به صورت ترکیبی از منابع غذایی ذکرشده و نمک ید دار تامین شود، تا افراد از خطر کمبود ید در امان بمانند. اهمیت این موضوع در زنان حامله و در زمان شیردهی بیشتر می‌باشد.
منبع:
مجله سیب سلامت